Gerekçe Ne Demek?

Gerekçeli karar, mahkemenin yargılama sonucunda ulaştığı hükmün dayandığı hukuki nedenlerin, mahkeme tarafından yazılı bir biçimde açıklanmasıdır. Yargılama konusu olan iddia ve savunmayı, delil, talep ve vakıaları değerlendirerek hangi yasal sebeplerle hüküm kurduğunu açıklamak üzere yazılır.

Gerekçeli kararlar, mahkeme tarafından verilen kararların hukuka uygun olup olmadığını denetleyen bir yapıya sahiptir. Kararı tebliğ alan taraf, gerekçesine bakarak bir üst yargı merciine itiraz, istinaf ya da temyiz gibi hukuki yollara başvurabilir.

Mahkemeler, her türlü kararları gerekçeli karar olarak yazmak durumundadır. Tarafların yargılamada ileri sürdüğü savunma ve iddiaların tartışıldığı, hangisi savunma ya da iddianın diğerine üstün tutulduğu, ulaşılan sonuca nasıl ulaşıldığını yazılı olarak belirtir. Bunun yazılmasıyla taraflar, davanın neden lehe ya da aleyhe sonuçlandığını da anlar.

Gerekçeli Karar Nedir?

Gerekçeli karar nedir? Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sının 36. Maddesinin birinci fıkrasında, herkesin adil yargılanma hakkı bulundurduğu belirtilmektedir. Anayasa 141. Maddesinin üçüncü fıkrasında, tüm mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazıldığı geçmektedir.  Böylece kararları gerekçeli olarak yazma yükümlülüğü mahkemelere verilmiştir.

Gerekçeli karar yazılı, kişilerin adil bir biçimde yargılanmasını sağlamayı, denetlemeyi hedeflemektedir. Tarafların muhakeme esnasında ileri sürdükleri iddiaları, kurallara uygun olarak incelenip incelenmediğini ilmelerini sağlar. Demokratik bir toplumda, kendi adlarına verilen yargı kararının sebeplerini toplumun öğrenmesini de sağlar.

Mahkemelerde anılan yükümlülüğü, yargılamada ileri sürülen her iddia ve savunmaya karar gerekçesinde detaylı olarak yanıt vermesi gerektiği biçiminde anlaşılamaz. Lakin derece mahkemeleri kendilerine sunulan tüm iddialara anıt vermek durumunda değilse de davanın esas problemlerinin incelenmiş olduğu, gerekçeli karardan anlaşılmalıdır.

Gerekçeli Karar Ne Zaman Yazılır?

İdari, hukuk ve ceza mahkemeleri usul ya da esasa yönelik bir nihai karar vererek, davayı sona erdirir. Verilen nihai karar bir hüküm olup yargılama neticesinde, davanın esası hakkında verilir. Yargılama sona erdiği zaman hüküm verilerek tefhim yapılır.

Tüm mahkemelerde hükmün tefhimi, hüküm sonucunun duruşma tutanağına geçilerek, taraflara duruşma esnasında okunması halinde yapılır. Hükmün gerekçesinin duruşmada açıklanması da bir kuraldır.

Ancak uygulamada mahkemeler ilk olarak kısa karar denen hükmün sonuç kısmını duruşma tutanağına geçirerek taraflara açıklar. Hükme dair gerekçeli karar ise daha sonra yazılarak tebliğ edilir.

Gerekçeli karar yazılı, süre olarak ceza ve hukuk mahkemelerinde farklılık gösterir. Vergi, idare ve hukuk mahkemelerinde yalnızca hüküm sonucunun tefhim edildiği durumlarda, gerekçeli kararlar tefhim tarihinden başlayarak en az 1 ay içinde yazılmalıdır. Hükmün tefhimden sonraki zamanda yazılan gerekçeli kararların, davanın taraflarına feri ve asli müdahale ile tebliğ edilmelidir.

Ancak ceza mahkemelerine bu farklılık gösterir. Hükmün gerekçesi tamamıyla tutanağa geçirilmemişse, hükmün taraflara duruşmada bildirilmesinden en geç 15 gün içinde yazılarak dava dosyasına konur.

Hukuk, İdari ve Ceza Mahkemeleri Neler?

Özel hukuk davalarına bakan mahkemeler üçe ayrılmaktadır. Bunlar asliye hukuk mahkemesi, sulh hukuk mahkemesi ve özel mahkemeler şeklindedir. Bunların sonuncusu kendi içerisinde şu şekilde ayrılmaktadır;

1. Asliye Ticaret Mahkemesi
2. Tüketici Mahkemesi
3. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi
4. Aile Mahkemesi
5. Kadastro Mahkemesi
6. İş Mahkemesi vb.

Ceza yargılamaları ise temel olarak 3 tür mahkemede gerçekleşir. Bunlar ağır ceza mahkemesi, asliye ceza mahkemesi ve özel mahkemelerdir. Hukuk ve ceza mahkemelerinin son kararına yönelik istinaf başvurusu Bölge Adliye (İstinaf) mahkemesine, temyiz başvurusu ise Yargıtay’da yerine getirilmektedir.

İdari davalara bakan mahkemeler ise İdare Mahkemesi, Vergi Mahkemesi, Bölge İdare Mahkemesi ve Danıştay şeklindedir.

Gerekçeli Karar Nasıl Yazılır?

Gerekçeli karar yazılı, hukuk ve ceza mahkemelerinde farklılık gösterir. Hukuk mahkemelerinde gerekçeli kararların kim tarafından yazılacağına ilişkin açık hüküm yer almaktadır.

Bu bakımdan hükmü veren hakim, toplu mahkemelerde başkan ya da hükme katılmış olan hakimlerden başkanın seçeceği üye tarafından yazılır.

Ceza mahkemelerinde ise 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda açık hüküm olmamasına rağmen, uygulamada gerekçeli karar asliye cezamahkemesinde davaya bakan hakim tarafından yazılır. Ağır ceza mahkemesinde ise mahkeme başkanı ya da üye hakimlerden biri tarafından yapılır.

Uygulamada kısa karar yazıldığı zaman e-devlet kaydına ya da UYAP’a gerekçeli kararın yazıldığına dair ibare düşülmektedir. Ancak mahkemeler önce kısa kararı son duruşmada yazmaktadır. Gerekçeli kararsa sonraki bir tarihte yazılır.

Kısa Karar ile Gerekçeli Kararın Çelişmesi

Hakimin son oturumda tutanağa yazdırarak taraflara bildirdiği kısa karar esastır. Bu bakımdan sonraki tarihte yazılan gerekçeli karar buna aykırı olmamalı; burada kısa hüküm aynen bulunmalıdır. Ancak kararın da gerekçesi açıklanmalıdır.

Gerekçeli kararla, kısa kararın değiştirilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla gerekçeli kararlar, kısa karara göre yazılmalıdır. Hukuk mahkemelerinde yargılamada bu durumda bir çelişki görülürse, gerekçeli kararlar yok hükmünde sayılır.

Aynı şekilde ceza mahkemesinde de kısa ve gerekçeli karar yazılı arasında bir çelişki varsa karar infazı kısa karara göre gerçekleşir.

Hukuk ve Ceza Yargılamalarında Gerekçeli Karar Mevzuatı

Hukuk mahkemesinde gerekçeli karar yazılı özel hukuk uyuşmazlıkları ile idari davalara bakan mahkemelerin, her türlü kararı gerekçeli yazılmak durumundadır. HMK 297. Maddeye göre içerisinde şunları bulundurmalıdır;

1. Tarafların iddia ve savunmalarının özetini
2. Anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları
3. Çekişmeli vakıalar hakkında toplanan delilleri
4. Delillerin tartışılması ve değerlendirilmesini
5. Sabit görülen vakıalarla bunlardan çıkarılan sonuç ve hukuki sebepleri
6. Hüküm sonucu
7. Yargılama giderleri ile taraflardan alınan avansın harcanmayan kısmının iadesi
8. Varsa kanun yolları ve süresini
9. Hükmün verildiği tarih ve hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin imzalarını
10. Gerekçeli kararın yazıldığı tarihi

Bunların dışında hükmün sonuç bölümünde, gerekçeye dair herhangi bir söz tekrar edilmeden, taleplerden her biri üzerine sağlanan hükümle, taraflara yüklenen borç ve tanınan hakların sıra numarası altında şüphe, tereddüt uyandırmayacak şekilde açık olarak gösterilmelidir.

Ceza mahkemesinde gerekçeli karar yazılı ceza davalarına bakan mahkemelerin her türlü kararı, karşı oy da buna dahil olmak üzere gerekçeli bir biçimde yazılmaktadır.

Gerekçe bölümünde mevcut deliller tartışılarak değerlendirilmeli, delil ve sonuç arasında bağ üzerinde durularak niye bu sonuca varıldığı anlatılmalıdır. Sonuç bölümünde açıklanan uygulamaların dayanakları da olmalıdır. Mahkumiyet hükmünün verilmesinde, gerekçede gereken bazı noktalar 5271 sayılı CMK’nın 230. Maddesinde şöyledir;

1. İddia ve savunma, bunun dayandırıldığı ve mahkeme tarafından toplanan kanıtların ne olduğu
2. Kanıtların tartışılması, değerlendirilmesi, reddedilen ya da kanıtlama bakımından üstün tutulan, kabul edilen kanıtlar ve bunların nedenleri
3. Bunların dışında ulaşılan kanılar. Sanığın suç oluşturduğu kabul edilen eylemi, bunun yasal unsurları ve nitelendirilmesi, hangi kanunun maddesinin uygulanacağı
4. Cezayı ağırlaştıran veya hafifleştiren yasal ve değerlendirmeye bağlı sebeplerle cezayı kaldıran yasal sebeplerin olup olmadığı, bunlara dair istemlerin kabul ya da reddi ile temel cezanın belirlenmesine dair nedenler
5. Beraat hükmü gerekçesinde, 223. Maddenin ikinci fıkrasında geçen hallerden hangisine dayandırıldığı

Bunların dışında da gereken bazı noktalar yer almaktadır.

1.     Ceza Mahkemesinde Gerekçeli Karar Nasıl Yazılır?

Ceza davalarına bakan mahkemelerde her türlü karar, karşı oylar da dahil olma üzere gerekçeli bir biçimde yazılmaktadır. Gerekçe bölümünde mevcut olan deliller tartışılarak değerlendirilmekte, sonra hükme esas alınan ve reddedilen deliller belirlenmektedir.

2.     Gerekçeli Karar Ne Zaman Yazılır?

Gerekçeli karar, tefhimin yapılması ardından yazılarak taraflara tebliğ edilmektedir. Tefhim duruşmada sözlü bildirimdir. Hukuk, idare ve vergi mahkemelerinde yalnızca hüküm neticesinin tefhim edildiği hallerde, gerekçeli kararın tefhim tarihinden başlayarak 1 ay içinde yazılmalıdır.

3.     Hukuk Mahkemelerinde Gerekçeli Kararı Kim Yazar?

Hukuk mahkemelerinde gerekçeli karar hükmü veren hakim, toplu mahkemelerde ise başkan ya da hükme katılan hakimlerden başkanın seçeceği üye tarafından yazılır.

4.     Ceza Mahkemesinde Gerekeli Kararı Kim Yazar?

Ceza mahkemelerinde gerekçeli kararı asliye ceza mahkemesinde davaya bakan hakim, ağır ceza mahkemesinde ise mahkeme başkanı ya da üye hakimlerden biri tarafından yazılır.