Kıdem tazminatı, işçinin çalıştığı yerde her yıla karşılık çalıştığı sene boyunca toplu olarak ödenen tazminattır. 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde, işten çıkarılma söz konusu olduğunda işveren tarafından verilir.
Kıdem tazminatlarının, sözleşmenin bitmesiyle beraber hemen ödenmesi gerekir. Ancak toplu iş sözleşmesinde, husus üzerine makul bir süre belirlenmiş olabilir. Bu halde en geç ilgili zamanın sonuna kadar ödenmelidir.
Aksi halde kıdem tazminatı için mevduata uygulanan en yükse faiz oranı üzerinden faiz alma hakkı çıkar. İşçi, dava açarak bunu elde edebilir; ancak öncesinde arabulucu hizmetlerine başvurulması gerekir. Eğer arabulucu olmadan mahkemeye başvurulursa kabul edilmez.
Kıdem Tazminatı Alma Şartları
Kıdem tazminatı şartları, bunu alabilmek için gerekir. Aşağıda yer alan durumlardan birinin gerçekleşmesi aranır;
- Çalışanın hayatını kaybetmesi
- Makullük durumunun meydana gelmesi
- Emekliliğe hak kazanılması
- İşverenin çalışandan yasadışı bir iş talep etmesi
- Çalışana ya da çalışanın aile fertlerinden birine işveren tarafından hakaret edilmesi, onur kırıcı ithamlarda veya cinsel tacizde bulunulması
- İşverenin iş sözleşmesinin imzalandığı anda çalışana iş niteliği hakkında yanlış bilgi sağlaması
- İşveren veya birlikte çalışmak durumunda olduğu kişinin, bulaşıcı hastalığa yakalanması
- İşverenin kanunda belirtilen haklı sebeplerden birine dayanmadan personeli işten çıkartması
- İş sözleşmesine söz konusu olan işin çalışan sağlını veya yaşam şeklini tehlikeye atması
- Erkek çalışanın askerlik görevini yerine getirme için silah altına alınması
- Kadın çalışanın evlendikten sonraki 1 sene içinde işten ayrılmak istemesi
- İş yerinde bir haftadan uzun süreyle işin durmasına sebep olacak halin meydana gelmesi
- Çalışanın başka bir çalışan tarafından cinsel tacize uğradıktansonra, bunu iş verene bildirmesine karşılık bir önlemin alınmaması
Kıdem tazminatı şartları ana hatları ile böyledir. Çalışan fesih yolu ile sözleşmesini feshederek bunu kazanabilir. Kendi işini yapanlar ve 4C sınıfı memurlar alamaz.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır? Tazminat iş kanununa tabi işletmelerde en az 1 yıl çalışan işçinin, iş yerinden kıdem tazminatına hak kazanacak biçimde ayrılması halinde her yıl için kendine 30 günlük son brüt ücreti tutarında hesaplanır.
Her sene ödenecek miktar, tavan rakamını aşmaz. Tam sene haricinde kalan sürelerde ise 30 gün üzerinden ortalama yapılır. Tazminat da böylece elde edilir. 2022 yılının birinci yarısında Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilen tavan tutar 10.596.74 TL’dir.
Dolayısıyla brüt ücreti bundan fazla olan işçilerin alabileceği tazminat, yıllık bu tutar oranındadır. Sigorta priminden tazminat muaf tutulur.
Kıdem Tazminatı Hesaplaması
Kıdem tazminatı hesaplaması, personelin çalıştığı toplam süre belirlemesi ile yapılır. Ardından toplam sene sayısı ile alınan son brüt ücret çarpılır. Yemek, yol ve diğer ödemeler de buna dahil edilir.
Tam yıl zamanın haricinde olan sürenin toplam gün sayısı bulunur. Sonrasında günlük brüt ücretle çarpılır. Bu sayede görülen tutardan yüzde 0.759 oranında damga vergisi kesilir ve ardından kıdem tazminatı elde edilir.
Ancak işçinin ücretsiz izin kullandığı süreler, kıdem süresinin hesaplanması sırasında dikkate alınmaz. Aralıklı olarak aynı işyerinde ya da aynı işverene ait farklı yerlerde çalıştığı sürelerin toplamına özen gösterilir.
Kıdem Tazminatı Hesaplamasında Neler Dikkate Alınır?
Kıdem tazminatı hesaplaması yapılırken, dikkate alınan birçok ödeme vardır. İncelendiğinde başlıklar halinde şöyledir;
- Hastalık yardımı
- Genel tatil ücreti
- Doğum yardımı
- Temettü
- Sağlık Yardımı
- Devamlı ödenen primler
- Mali sorumluluk tazminatı
- Giyecek yardımı
- Erzak yardımı
- Sosyal yardım niteliğindeki ayakkabı ya da bedeli
- Unvan tazminatı
- Bayram harçlığı
- Taşıt yardımı
- Yıpranma Tazminatı
- Askerlik yardımı,
- Kasa tazminatı
- Gıda yardımı
- Yakacak yardımı
- Aylık ödenen eğitim yardımı
- Konut yardımı
- Ölüm yardımı
- Fazla çalışma ücreti
- Aile yardımı
- Çocuk yardımı
- Yıllık izin ücreti
- Evlenme yardımı
- Sigorta Bedeli
- İzin harçlığı
- Jestiyon ödemeleri
- Yemek yardımı
- Hafta tatil ücreti
- Bayram Harçlığı
Bu bakımdan kıdem tazminatı oldukça geniş bir kapsama sahiptir.
Kıdem Tazminatında Zaman Aşımı Ne Kadar?
Kıdem tazminatında zaman aşımı süresi vardır. Bu nedenle arabulucu ve mahkemeye başvurmadan önce bunun bilinmesi, dolmadan önce avukatlık hizmetlerinden yararlanılması gerekir.
01.01.2018 itibari ile yapılan fesih işlemlerinde bu 5 yıldır. Ancak bu tarihten önce işten ayrılan kişilerde 10 yıl zaman aşımı bulunur.
İstifa Edilmesi Halinde Kıdem Tazminatı Alınabilir Mi?
İstifa ederek işten ayrılan, kıdem tazminatı alıp alamayacağını merak edebilir. Her ne kadar endişe uyandırsa da bu durum tazminat almaya engel değildir.
Başta sağlık sebeplerinin olması, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı durumların varlığı ya da kanunda düzenlenen bazı hallerde istifa etse bile hak kazanabilir. Ne var ki bazen işverenin, hak edilen söz konusu alacağı ödememesiyle karşılaşılabilir.
Bu gibi bir durum olursa önce arabulucuya gidilmeli, eğer buradan sonuç alınamazsa İş Mahkemelerine gidilerek dava açılmalıdır. Arabulucuya bu noktada zorunlu olarak başvurulması gerekir.
Kıdem Tazminatı Davası Nasıl Açılır?
Kıdem tazminatı davası nasıl açılır? Kıdem tazminatına hak kazanan ancak alamayan kişiler, alabilmek için nasıl bir süreç izlemesi gerektiğini sorabilir. Bu noktada ilk olarak zorunlu arabuluculuk hizmetlerine başvurulmalıdır.
Eğer arabulucuya gidilmezse, dava usulden reddedilecektir. Arabulucular, tarafların anlaşmazlığını mahkemeye gitmeden çözmeye çalışır. Ancak bir anlaşmaya varılamazsa, son tutanağın düzenlediği tarih itibariyle, iki hafta içinde İş Mahkemesine gidilebilir.
Uzman avukatlık işlemlerinden daha iyi sonuçlar elde edilebilir. Mahkeme durumu değerlendirerek, işçinin kıdem tazminatı için hak kazanıp kazanmadığına dair karar verir.
Emeklilik Sebebiyle İşten Ayrılmada Kıdem Tazminatı
Kıdem tazminatı emeklilik durumunda nasıl alınır? İşçilerin emekli aylığı bağlanması şartlarını yerine getirerek, kendi isteğiyle iş sözleşmesini feshetmesi durumunda kıdem tazminatı alma hakkı mevcuttur.
SGK tarafından yaşlılık aylığı bağlanması sebebiyle hak kazanamamışsa, şu gibi durumlarda kendi sözleşmesini feshederek tazminat alma hakkı elde edebilir;
- 8 Eylül 1999 tarihi öncesinde sigortalı olup minimum 3600 gün SGK primi ödenmiş olma
- 8 Eylül 1999 tarihi sonrasında sigortalı olup minimum 25 senedir sigortalı olmak ve en az 4500 gün SGK primi ödenmek
Kıdem tazminatı için uzman avukatlardan yardım alınmalıdır.
Kıdem Tazminatı Hangi Durumlarda Alınamaz?
Kıdem tazminatının alınamayacağı bazı durumlarda da yer alır. Bu bakımdan minimum 1 senelik kıdem süresi doldurulmalıdır. Zaman koşulu sağlanmıyorsa elde edilemez.
Bunun yanı sıra 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında olmamak, işveren tarafından haklı sebeple iş sözleşmesinin feshedilmesi gibi durumlar buna dahildir.
Dolayısıyla kıdem tazminatı alma hakkınız olup olmadığını merak ediyorsanız, avukatlık hizmetlerinden yararlanabilirsiniz. Eğer hakkınız varsa nasıl bir süreç izleyebileceğinizi öğrenebilir; buna göre en doğru adımları atabilirsiniz.
Bunun yanı sıra kıdem tazminatı hesaplaması hakkında da bilgilendirme talep edebilir, aklınızda bulunan soru işaretlerini çözebilirsiniz.
Bursa işçi avukatı Cihad Günel