Anayasa Mahkemesi Nedir?
Her toplumun birlik ve beraberlik içinde yaşadığı bir düzen mevcuttur. Bu düzenin sağlanmasında ise devletin yetkili organlarının rolü büyüktür. Bu kurumlarda meydana gelebilecek olası aksilikler devlet düzeninin işleyişini ve toplumun birliğine de helal getirir. Bu bağlamda özellikle demokratik toplumlarda en başta anayasal düzenin sağlanması birincil önceliktir. Türkiye’de bu açıdan görevli mahkeme ise adıyla özdeş olan Anayasa Mahkemesi olup 1961 yılında çıkarılan kanun ile statü kazanmıştır. Peki Anayasa Mahkemesi Nedir?
İçindekiler
Var olduğu tüm toplumlar içinde o ülkeye bağlı yasal mevzuatlara göre görev ve yetkiler verilen Anayasa Mahkemesi bir ülke içindeki en yüksek yargı karar mercilerinden biri olarak bilinir. Ülkemizde ise Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi olarak hepimizin bildiği bu mahkeme her açıdan yargılamanın, denetlemenin, toplum düzeni içinde var olan tüm yasaların karara bağlandığı mekanizmaların en üstleri arasında sayılabilir.
Anayasa Mahkemesi nedir? Ne iş yapar?
Türkiye jeopolitik konumunun yanı sıra demokratik bir yönetim şekli olan cumhuriyet rejimi ile yönetilmesinin sonucu olarak devletin tüm kurumları, toplum işleyişi ve düzeni gibi hukuksal kavramların da doğru ve adil bir şekilde yönetilmesine büyük önem verir. Belirli anlaşmazlıklar, uyuşmazlıklar ve bireyler arasında gelişen tüm suç unsurlarının ayrı ayrı görüldüğü başvuru mekanizmaları da demokratik bir hukuk devleti olmanın yükümlülüğü olarak ayrı ayrı düzenlenmiştir. Bunlar bireyler arasında oluşan tüm sorunları orantılı ve adilane bir şekilde anlaşma veya ceza yoluyla çözerken devlette kendi anayasal düzenlemeleri ile alakalı bir mercie ihtiyaç duyar. Bu mercii ise yukarıda da kısaca bahsedildiği üzere Anayasa Mahkemesidir. Peki Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi nedir? Ne iş yapar?
Yukarıda kısa bir şekilde anlam içeriği verilen Anayasa Mahkemesi Türkiye içindeki tüm kanunları, Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan kararnameleri ve TBMM’nin kendi içinde var olan tüzüğünü anayasal bakımdan şekil ve esas olarak inceler ve anayasamıza uygun olup olmadığının kararını verir. Ancak anayasada oluşabilecek değişiklikleri esas olarak değil de sadece şekil bakımından denetler. İşlevsellik bakımından en üst makam olmasının yanında ülkemizde geçmişten bugüne süregelen siyasi boşluklar neticesinde de devlet içindeki görev ve yetkileri de sürekli olarak değişmiştir.
Anayasa Mahkemesi neye karar verir?
Ülkemizin Cumhuriyet rejimden itibaren elde ettiği medeni kanunlar ve hukukun eşitlik ve adalet ilkesine dayanan yapısal reformları, ülke içindeki kurum ve kuruluşların yetkilerinde de aldığı kararlarda da çeşitli derecelerde değişikliklere sebep olmuştur. Bir devleti en iyi şekilde temsil eden yapı olan anayasa düzeni ise Anayasa Mahkemesi tarafından verilen kararlar neticesinde şekillenir. Ancak bu mahkemenin başvurulabilecek en yüksek makamlardan olması da her kararı alabilme ve her kararı uygulayabilme yetkisini kendisine vermez. Peki Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi neye karar verir?
- Kanunları
- Cumhurbaşkanı kararnamelerini
- Türkiye Büyük Millet Meclisine ait iç tüzüğü İnceleyerek karara bağlar.
Harici olarak kendisine yapılacak şahsi başvuruları da değerlendirme ve karara bağlama yetkisi bulunur. Ancak içtüzük veya anayasaya aykırılık ile ilgili yapılacak başvurularda 2017 yılında yapılan değişiklikle başvuru hakkı statüsüde değişmiştir. Buna göre bu hak cumhurbaşkanına, mecliste en yüksek milletvekili sayısına sahip iki partiye ve grup üyeliği toplam sayının 5/1 olan üyelere tanınmıştır.
Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkileri nelerdir?
Türkiye’de Anayasa Mahkemesi Görevleri denildiği zaman özelikle çok partili döneme geçişle beraber belli aralıklarla yaşanan darbeler veya döneme damga vuran siyasal gelişmeler bu yetkilerinde üzerinde çeşitli değişikliklere neden olmuştur. Bu bağlamda 1961 anayasası, 1982 anayasası, 2010 anayasası ve 2017’den itibaren yönetim şeklinin değişmesine mukabil değişen anayasal düzen neticesinde Anayasa mahkemesinin görevlerinde de bazı farklılıklar göze çarpmaktadır. Bu farklılıkları daha iyi anlamak içinse bunlara dönem dönem bakmak gerekir. Peki Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri Nelerdir ?
a-1961 Anayasası
Anayasa Mahkemesinin kurulduğu anayasadır. Bu yasaya göre kanunlar, TBMM iç tüzükleri şekil ve esas bakımından anayasa mahkemesince denetlenir. Bununla birlikte buna bağlı suçları işleyen herkesi de en yüksek mercii olarak yargılama , siyasi partilerin kapatma davaları, gelir ve gider hesaplarının incelenmesi gibi görev ve yetkilerde anayasa mahkemesine verilmiştir.
b-1982 Anayasası
1982 yılındaki anayasada Anayasa Mahkemesinin kanunları, TBMM iç tüzüğünü şekil ve esas bakımından inceleyip karar verme yetkisi değişmezken, anayasal değişikler hususunda ise sadede şekil yönünden sınırlı olarak inceleyebilmesi kararlaştırılmıştır. Harici olarak Anayasada yer alan kişilerinde suç halinde yargılanması , parti kapatma davaları ve başvuruları da anayasa mahkemesinin görev alanında yer almıştır.
c-2010 Anayasası
Anayasanın 146 ve 149. Maddelerinin değişmesine neden olan 2010 yasası Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Görevleri açısından da bazı değişimlere neden olmuştur. Değişimin kabul edilmesi sonrası üye sayısı 17’ye çıkan anayasa mahkemesi 1982’de yer alan görevlere ilave olarak şahsi başvuruların kabul edilebilirliğinin incelenmesi hususunda görevlendirilmiştir. Üye sayısının 17 olmasındaki amaçta bu görevi ifa edebilme adına komisyon kurabilmesidir.
d-2017 Anayasa Değişikliği
2017’de başbakanlığın kaldırılması ve rejim değişikliğine mukabil gerçekleşen reformlar sonrası Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkileride tekrardan şekillenmiştir. Buna göre üye sayısı 17’den 15’e düşürülmüştür. Kanun hükmünde kararname yetkisi cumhurbaşkanına verilmiş bunu denetleme ve karara bağlama ise yine Anayasa Mahkemesinin görevi olmuştur. TBMM iç tüzüğüde şekil ve esas bakımından anayasa mahkemesinin görev alanında kalmıştır. Başbakanlığın kaldırılması nedeniyle yüce divanda yargılanacak kişilerin sıfatları da değişmiştir.
Anayasa Mahkemesine hangi davalar açılır?
Anayasa Mahkemesi en üst makam olarak Türkiye’nin anayasal düzeninin sağlamasında temel üstlenicidir. Geçmişe nazaran günümüzde daha sakin bir siyasi izlenim olsa da , yaşanması olası kaotik olaylar bu merciinin görevinin de ne denli önemli olduğunu alenen göstermektedir. Tüm bunlarla birlikte toplumun ve devletin bel kemiği olarak bazı olası başvurular ve davalarda tüm görevlerinin yanında bu üst makam tarafından yürütülmektedir. Peki Anayasa Mahkemesine hangi davalar açılır?
- Siyasi partilerin kapatılmasına yönelik başvuru, iptal taleplerini içeren davalar
- Devletin başında olan Cumhurbaşkanı başta olmak üzere
Danıştay, Yargıtay, Bakanlar Kurulu gibi tüm yetkili mercilere üye kişilerin görevini kötüye kullanmasına mukabil yargılanma davaları
- Anayasal düzenle alakalı Cumhurbaşkanı başta olmak üzere milletvekili sayısı en yüksek iki parti ve grup üyeliği sayısı yeterli olan kişilerce açılacak anayasa değişikliği ve iptali davaları Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi tarafından yürütülür ve karara bağlanır.
Sıkça sorulan sorular
Anayasa Mahkemesinin kararları nelerdir?
Anayasa mahkemesi Türkiye’de en üst makam olarak yargılama yapma yetkisine sahiptir ve dava türüne göre beraat, mahkumiyet, herhangi bir cezanın olmaması, Güvenlik ve açılan dava ile ilgili olarak iptal kararlarını verebilir.
Anayasa Mahkemesinin Kararlarını Kim Denetler ?
Her ne kadar üst bir mahkemede olsa verilen kararlardaki kusur, adalet kavramlarının yanlışlığı neticesi düşünülerek bu kararlar Sayıştay tarafından denetlemeye tabii tutulur.
Anayasa Mahkemesi En Üst Mahkeme midir ?
Anayasal düzenin sağlanması, denetlenmesi gibi tüm kararlarda önemli bir imzası bulunmasına rağmen ülkemizdeki en yüksek yargı makamı Yargıtay’dır.